Bổ sung Selen (Se) hữu cơ, thay Se vô cơ trong khẩu phần căn của cá rô phi không chỉ góp phần thúc đẩy hiệu suất chăn nuôi mà còn gia tăng giá trị dinh dưỡng trong thịt cá.
Chọn Se hữu cơ hay vô cơ?
Một nhóm nhà nghiên cứu tại Viện Bách khoa thuộc Đại học Virginia, Cao đẳng Thú y Virginia-Maryland, Đại học North Dakota và Đại học Texas A&M đã cùng đánh giá hiệu quả Se trong các khẩu phần ăn của cá rô phi sông Nile (Oreochromis niloticus). Nhóm đã xây dựng các nghiệm thức để đánh giá hiệu quả của Se như một thành phần thức ăn chức năng. Tác động của Se hữu cơ và Se vô cơ lên tăng trưởng, sinh trắc học, plasma, gan và mô của cá được so sánh để xác định loại Se nào có hiệu quả nâng cao mật độ mô và nồng độ plasma. Ngoài ra, nhóm nghiên cứu còn đánh giá các chỉ số biến đổi thức ăn (FCR), tỷ lệ tăng trưởng, tỷ lệ sống và chiều dài nhung mao đường ruột để so sánh hiệu quả của Se tới năng suất chăn nuôi.
Các nhà nghiên cứu đã phát hiện cá rô phi được cho ăn theo khẩu phần chứa hàm lượng Se hữu cơ hoặc vô cơ như nhau sẽ có sinh trắc học và hiệu suất tăng trưởng tương tự nhau. Tuy nhiên, trong thịt (fillet) của những con cá được ăn Se hữu cơ sẽ có nồng độ Se cao hơn những con cá ăn Se vô cơ; hoặc cá được lấy về từ các khu chợ. Cá ở cả hai khẩu phần đều có hoạt tính của enzyme chống ôxy hóa nội sinh glutathione peroxidase (GPX) trong gan và plasma tương tự nhau.
Nghiên cứu này đã chứng tỏ, Se hữu cơ có sinh khả dụng cao hơn Se vô cơ. Để sản xuất fillet cá rô phi giàu Se, người nuôi cá nên cân nhắc bổ sung Se hữu cơ vào khẩu phần ăn thay Se vô cơ.
Tại sao cần bổ sung Se cho rô phi?
Các khoáng chất không thể thiếu trong quá trình sinh học quan trọng ở cả cơ thể người và vật nuôi. Một trong những selenoprotein được nghiên cứu tốt nhất là glutathione peroxidase – loại enzyme này bảo vệ màng tế bào trước các tác nhân gây ôxy hóa bằng cách xúc tác các phản ứng cần thiết để biến đổi hydrogen peroxide và axit béo hydroperoxide thành nước và axit béo. Qua glutathione sẽ đánh giá được tình trạng hoạt tính sinh học của Se ở mô của người và vật nuôi. Với cá rô phi, Se giúp vật nuôi duy trì sức khỏe. Nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh, muốn cá khỏe mạnh cần phải bổ sung hàm lượng Se cao hơn vào thức ăn của chúng.
Nâng cao giá trị thịt cá
Trước khi tiến hành thử nghiệm cho ăn, nhóm nghiên cứu đã mua 12 mẫu cá rô phi từ những vùng khác nhau để xác định nồng độ Se trong thịt cá. Ngoài ra, dữ liệu của các mẫu cá ngoài chợ gồm cách nuôi, xuất xứ, giá, chứng nhận, điều kiện nuôi cá cũng được nhóm nghiên cứu tìm hiểu kỹ lưỡng. Các mẫu cá này được phân tích và kiểm tra các chất gồm thạch tín, canxi, cadmium, đồng, sắt, magie, mangan, molybdenum, natri, phốt pho, potassium, selen và kẽm.
Thử nghiệm cho ăn được tiến hành trên 168 con cá rô phi theo 1 trong 2 nghiệm thức trong thời gian 7 tuần. Thức ăn dạng viên chứa 1 mg/kg Se Natri vô cơ và Se L-methionine hữu cơ. Hàng tuần, cân trọng lượng cá và đo hàm lượng Se trong nước bể nuôi vào giai đoạn đầu, giữa và cuối thử nghiệm để theo dõi sự tích tụ Se. Ngoài ra, nhóm cũng theo dõi tỷ lệ sống, tỷ lệ chuyển đổi thức ăn và tăng trọng, chỉ số HIS và VSI. Cuối thử nghiệm, đo trọng lượng và chiều dài cá, lấy mẫu phân tích máu, fillet, gan, thận, ruột cá. Kết quả, 11 trong số 12 mẫu cá rô phi nuôi lấy về từ các khu chợ đều có nguồn gốc Trung Quốc với hàm lượng Se trong thịt tương đối thấp. Không phát hiện cá bị chết ở cả 2 thử nghiệm. Tuy nhiên, hiệu suất tăng trưởng và biến đổi thức ăn của cá ăn Se hữu cơ được cải thiện tốt hơn nhóm cá ăn Se vô cơ dù chỉ số HIS và VSI tương tự nhau.
Nồng độ Se trong plasma, thận và fillet của những con cá ăn bổ sung Se hữu cơ cao hơn hẳn; tuy nhiên, nồng độ Se trong gan của cá ăn Se vô cơ lại cao hơn. Điều này là do khả năng hấp thụ và sinh khả dụng của Se vô cơ và hữu cơ không giống nhau hoạt tính GPX trong gan và plasma tương tự ở cả 2 nghiệm thức. Nhìn chung, cá rô phi ăn Se hữu cơ có nồng độ Se trong thịt cao hơn hẳn những con cá ăn Se vô cơ hoặc cá được mua ngẫu nhiên tại chợ. Hiện, những quốc gia nghèo hoặc đang phát triển rất khó tiếp cận các nguồn thịt giàu vi chất. Do đó, bổ sung Se hữu cơ vào khẩu phần ăn của cá rô phi nuôi có thể được coi là một giải pháp dinh dưỡng tổng thể nâng cao giá trị thịt cá rô phi, giải quyết vấn đề thiếu hụt vi chất dinh dưỡng như Se ở người tiêu dùng.
Se có thể trở thành một phụ gia thức ăn có giá trị trong NTTS vì có khả năng thúc đẩy sức khỏe và tăng trưởng ở cá, đồng thời cải thiện chất lượng thịt cá giàu dinh dưỡng hơn. Khi bổ sung Se vào thức ăn cho cá, cần cân nhắc lựa chọn loại Se phù hợp. Se hữu cơ vẫn được ưu tiên vì giúp thịt cá giàu Se hơn (giá trị dinh dưỡng cao hơn) khi dùng làm thực phẩm cho con người.