Cơ chế của giấc ngủ là mắt khép lại và tân vỏ não (phần não chịu trách nhiệm về ngôn ngữ và ý thức) nghỉ ngơi. Nếu chỉ dựa vào định nghĩa này, rất khó để khẳng định rằng loài cá có giấc ngủ. Trên thực tế, cá cảnh không có mí mắt và tân vỏ não. Để biết được chúng có ngủ hay không, cần dựa trên hành vi của loài động vật này.
Tuy cá cảnh không có mí mắt, chúng vẫn có thời gian nghỉ ngơi và ngủ, chỉ là cách “ngủ” của chúng khác chúng ta mà thôi. Một nghiên cứu của Đại học Zurich đã khảo sát việc nghỉ ngơi của hơn 200 loài động vật, trong đó có cá cảnh. Kết quả, họ phát hiện ra rằng cách thức ngủ của mỗi loài hoàn toàn khác nhau.
Trong khi nhiều loài động vật chọn cách nằm để ngủ và nghỉ ngơi như con người, cá cảnh sẽ ngừng bơi trong khoảng thời gian nhất định. Đó là cách hàng loạt giống cá lấy lại sức sau một ngày bơi lội mệt nghỉ. Các nhà khoa học nhận thấy tần suất di chuyển của cá cảnh giảm mạnh, nhịp tim cũng chậm hơn bình thường. Hai dấu hiệu trên cho thấy tốc độ trao đổi chất ở cá cảnh đang giảm, bằng cách đó chúng sẽ bảo toàn được năng lượng.
Cũng trong nghiên cứu này, họ dựa trên định nghĩa về giấc ngủ được đưa ra từ năm 1913Theo đó, một giấc ngủ đúng nghĩa cần có những yếu tố:
Tư thế cụ thể của từng loài (Ví dụ: tư thế nằm của con người, tư thế trốn trong hang của một số động vật)
Duy trì trạng thái tĩnh (không hoạt động hoặc hoạt động chậm lại)
Khó bị đánh thức
Trạng thái có thể đảo ngược (có thể thức dậy)
Dựa trên những yếu tố này, chúng ta có thể khẳng định rằng: Cá thực sự có giấc ngủ.
Cá cảnh ngủ như thế nào?Trong khi hầu hết các loài sinh vật có vú đều có trạng thái ngủ rõ ràng, thì các dấu hiệu “nghỉ xả stress” ở cá cảnh lại rất khó phát hiện. Cá cảnh chẳng bao giờ nhắm mắt bởi chúng không có mí mắt. Thay vào đó, chúng chuyển động chậm dần, hầu hết sẽ đứng yên và chuyển động mang rất chậm rãi. Phần lớn các loài cá đều có tính cảnh giác cao khi ngủ, điều này giúp chúng chạy trốn nhanh khi bị tấn công bất ngờ.
Trong môi trường bể kính, bạn có thể dễ dàng nhận ra cá đang ngủ. Chúng sẽ “đứng hình” theo cả đàn và mơ màng kể cả vào ban ngày.
Tại sao cá cảnh cần ngủ?Giấc ngủ là yếu tố quan trọng giúp cá cảnh nghỉ ngơi và phục hồi sức khỏe. Một nghiên cứu năm 2007 chỉ ra rằng, nhóm cá bị thiếu ngủ của ngày hôm trước sẽ cử động chậm chạp, tần suất cử động miệng và mang cá cũng giảm đi đáng kể. Họ cho rằng giấc ngủ của cá là một trạng thái mơ màng. Trạng thái này khiến tốc độ trao đổi chất chậm lại, từ đó giúp cơ thể cá cảnh có thời gian phục hồi.
Cá cảnh ngủ khi nào?Các loài cá chủ yếu dựa vào thị lực để tự vệ và tìm kiếm thức ăn. Khứu giác của chúng cũng rất nhạy, nhưng lại bị dòng nước cản trở và không phát huy được hiệu quả. Giờ giấc ngủ của các loài cá phụ thuộc vào môi trường sống của chúng. Ví dụ, cá sống ở gần rạn san hô thường hoạt động vào ban ngày và ngủ vào ban đêm, để tránh những loài cá săn mồi. Một số giống cá lại ngủ vào từng thời điểm nhất định như: khi chăm sóc cá con, kì sinh sản hoặc trong quá trình di cư. Một số loài cá thậm chí còn ngủ thẳng từ lúc chào đời đến lúc trưởng thành. Điển hình là loài cá rô phi, chúng sẽ chẳng có dấu hiệu hoạt động nào cho đến khi đủ 22 tuần tuổi.
Cách ngủ của các loài cá có giống nhau hay không?Con người có muôn vàn kiểu ngủ như: nằm sấp, nằm ngửa, nằm nghiêng bên trái, bên phải. Tương tự, các loài cá cũng có cách nghỉ ngơi rất khác nhau. Một số giống cá thích chui xuống đất nền, một số khác lại ẩn vào các hang động hoặc trôi dạt trong nước.
Trong số đó, họ cá Mó có tư thế ngủ rất đặc sắc, chúng tiết ra chất nhầy bao quanh cơ thể như một cái kén khi ngủ. Điều này giúp chúng thoải mái đánh một giấc mà không lo bị tấn công. Hay kể đến cá mập, loài cá săn mồi khổng lồ này phải liên tục di chuyển để dòng nước có thể tiến vào mang và cung cấp oxi.
Một số ví dụ về cách ngủ của các loài cá
Cá vàng: Loài cá này thường ngủ sau khi chúng ta tắt hết hệ thống đèn chiếu sáng trong bể cá. Cá vàng hoạt động nhiều vào ban ngày, và nghỉ ngơi trong môi trường nước tối vào ban đêm.
Cá bảy màu: Giống cá bảy màu cũng có thói quen ngủ tương tự như cá vàng, chúng hoạt bát vào ban ngày và ngủ trong điều kiện ánh sáng thấp, hoặc vào ban đêm. Bạn cũng có thể nhận ra chú cá cảnh của mình đang ngủ khi chúng thả mình trôi tự do và gần như bất động. Đôi khi chúng để mình trôi bồng bềnh trên mặt nước. Tuy nhiên bạn hãy lưu ý rằng trường hợp này chỉ diễn ra vào ban đêm. Nếu bạn nhận thấy dấu hiệu này vào ban ngày, vậy chắc chắn chú cá cảnh của bạn đang gặp vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.
Cá xiêm: Loài cá này thường tự mình trôi nổi ở một nơi nhất định khi ngủ, hoặc nằm bất động trên các khóm cây, lá cây thủy sinh. Các chuyển động của chúng giảm đáng kể và hầu như không cử động.